آفتاب : دکتر مهدی روانشادنیا، عضو هیأت علمی دانشگاه - بررسی روند سالهای گذشته، حکایت از افزایش تعداد فارغ التحصیلان رشته های مهندسی و کاهش فزاینده روند ساخت و ساز و بالتبع کاهش تقاضا برای خدمات مهندسی است. آمار نشان می دهد، که به ازای هر 10 هزار نفر ایرانی 50 مهندس وجود دارد که این میزان بالاتر از میانگین جهانی است. از طرف دیگر در 3 سال گذشته روند صدور مجوزهای ساختمانی کاهشی بوده است.

نتیجه این وضعیت اعلام مهندسان به عنوان رتبه اول بیکاران تحصیلکرده دانشگاهی است. شکل زیر حاصل تحقیقات سازمان همیاری اشتغال دانش آموختگان جهاد دانشگاهی در پایان سال 1392 را نشان می دهد.


بنابراین گزارش، بیشترین تعداد بیکاران در رشته‌های مهندسی، ساخت و تولید با 251 هزار و 402 نفر وجود دارد که اگر این رقم را با تعداد بیکاران رشته های کامپیوتر جمع کنیم، به عدد قابل توجه حدود 50 درصد کل بیکاران با تحصیلات دانشگاهی خواهیم رسید.

طبق قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، رشته های مهندسی ساختمان عبارتند از عمران، معماری، ترافیک، نقشه برداری، شهرسازی و برق. طبق آمار سال 1390 ترکیب تعداد اعضای سازمان نظام مهندسی کشور بر مبنای رشته ها به صورت نمودار زیر است.


مشکلات اشتغال حوزه های مهندسی ساختمان را می توان در موارد زیر دسته بندی کرد:

عدم تناسب رشته های تحصیلی و اشتغال ایجاد شده در جامعه

در حال حاضر، میان تعداد فرصت‌های شغلی تخصصی ایجادشده در جامعه و شمار دانش‌آموختگان تناسبی وجود ندارد. تدوین سیاست های مناسب هدایت تحصیلی برای سالهای آینده ضروری به نظر می رسد.

تمرکز افراد جامعه به رشته های تحصیلی خاص

در حال حاضر حدود 80 درصد دانشجویان در 20 رشته اصلی تحصیل می‌کنند، به گونه ای که رشته کامپیوتر (نرم‌افزار) در حدود 100 هزار دانشجو دارد، بیش از 80 هزار نفر مهندسی کامپیوتر (سخت‌افزار) و رشته مهندسی عمران با حدود 62 هزار دانشجو جز 10 رشته پرجمعیت دانشجویی کشور هستند. این آمار، نامتناسب بودن سامانه برنامه ریزی نظام آموزش عالی با نیاز های بازار کار را خاطر نشان می کند.

افراط در تحصیلات تکمیلی و هرم تحصیلی وارونه

یکی از دوستان فعال در پروژه های عمرانی نقل می کرد، که برای دسترسی به یک استاد کار ماهر ساختمانی مدت ها به دنبال فرد مناسبی بود و کسی را پیدا نمی کرد، در حالیکه برای یافتن یک مهندس در زمان کوتاهی با یک آگهی به فرد مورد نظر دسترسی پیدا کرد. در برخی متون تخصصی گفته شده است، که بهتر است به ازای هر مهندس، 6 نفر تکنسین و به ازای هر تکنسین 6 نفر سرکارگر و به ازای هر سرکارگر 6 نفر کارگر باید مشغول کار باشند. با استناد به نتایج آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 90 مرکز آمار ایران، مجموعاً حدود 768 هزار فارغ‌التحصیل دانشگاهی بیکار در کشور وجود دارد که از این تعداد 207 هزار و 310 نفر دارای مدرک فوق دیپلم، 505 هزار و 10 نفر دارای مدرک لیسانس، 52 هزار و 169 نفر فوق‌لیسانس و دکترای حرفه‌ای و 3388 نفر نیز دارای مدرک دکترای تخصصی هستند. این در حالیست، که ،فارغ التحصیلان مراکز مهارت آموزی با کمترین نرخ بیکاری مواجه هستند . به نظر می رسد، در این زمینه بهتر است، اطلاع رسانی و فرهنگ سازی لازم صورت گیرد.

آمایش رشته های تحصیلی

در حال حاضر، دانشگاههای کشور کمتر مأموریت گرا هستند و در سطح ملی رسالت آنها روشن نیست. برای مثال، در شهر شیراز که سالهاست به عنوان قطب الکترونیک مطرح شده، بایستی وضعیت رشته مهندسی برق و کامپیوتر در اولویت رشته های مهندسی باشند و در اصفهان رشته مهندسی مکانیک می تواند در اولویت باشد و در شهر دیگری گردشگری، جامعه شناسی، اقتصاد و... مورد توجه قرار گیرد. همچنین، شهرهایی که استعداد کشاورزی مناسبی دارند، رشته مهندسی کشاورزی می تواند مورد توجه باشد. اگر چه اخیرا اقداماتی در وزارت علوم و دانشگاه آزاد اسلامی انجام پذیرفته، ولی به نظر می رسد همه دانشگاههای کشور به همه زمینه ها ورود کرده اند و بایستی تجدید نظر جدی در این زمینه صورت گیرد. این موضوع باید در کنار مهارت آموزی لازم و رعایت هرم تحصیلی، بایستی توسعه یابد.

رکود کارهای ساختمانی

در سال 1392 تعداد 222850 پروانه ساختمانی توسط شهرداری های کشور صادر شده که این رقم در سال 1393 بیش از 40 درصد کاهش یافته است. از طرف دیگر، آمار بیش از 250 هزار مهندس دارای پروانه اشتغال روند افزایشی داشته و پیش بینی می شود به زودی به 350 هزار نفر برسد. اگر رقم تعداد پروانه های ساختمانی را به تعداد مهندسان تقسیم کنیم متوجه خواهیم شد، به هر مهندس کمتر از یک ساختمان خواهد رسید. از طرف دیگر، در نظام فنی و اجرایی بودجه های عمرانی دولت جوابگوی نیازهای عمران کشور نیست.

حرف آخر

در بلند مدت، بهبود شرایط اقتصادی، توسعه سرمایه گذاری داخلی و خارجی در زیرساخت های کشور، افزایش بهره وری نظام فنی و اجرایی کشور و اصلاح انگاره های فرهنگی می تواند راهگشای بسیاری از مشکلات باشد. اما، در کوتاه مدت، راهکاری که می تواند همزمان باعث ارتقا کیفیت ساخت و ساز شهری و اشتغال مهندسان شود، به کارگیری ظرفیت معطل مانده قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان برای به کارگیری مجریان ذیصلاح است. در کنار این، توسعه صلاحیت های جدیدی در زمینه ایمنی کارهای ساختمانی، گودبرداری، تخریب و بازیافت می تواند کارساز باشد. همچنین، دولت می تواند کمک های خود را به مهندسان کارآفرین توسعه دهد. چیزی که بیش از همه می تواند آینده مهندسان کشور را نجات دهد، توجه به اصلاح ساختارهای آموزش مهندسی و تلاش برای تربیت مهندسان کارآفرین و با مهارت است. مهندسان آینده، می توانند با نوآوری خود، بیش از پیش فرصت سازی کرده و خود با ایجاد اشتغال در توسعه کشور مهم ترین نقش آفرینان باشند. سیاستگزاران کشور، بایستی برای حرکت در این راستا مهندسان ساختمان را حمایت کنند.