اثر همدلی و همزبانی بر توسعه زیرساخت های کشور
آفتاب : دکتر مهدی روانشادنیا - عضو هیأت علمی دانشگاه - آمارهای سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، وزارت اقتصاد، مرکز پژوهش های مجلس و سایر نهادهای برنامه ریزی و نظارتی از وضعیت نه چندان مناسب طرح های زیربنایی و توسعه ای کشور حکایت دارند.
کمبود منابع مالی، بهره وری پایین نظام فنی اجرایی طرح های عمرانی، عدم تناسب تعداد طرح های تملک دارایی های سرمایه ای در حال اجرا و بودجه قابل تخصیص، کمبود شدید برخی زیر ساخت ها (مانند راه آهن، شبکه های آبیاری و زهکشی و...)، پایین بودن کیفیت زیر ساخت ها (رتبه ایران در این زمینه 75 است) و محدود بودن امکانات و ساختارهای نظارت بر طرح ها نکاتی هستند که ضرورت جدی برای همکاری‌های گسترده‌ی دولت و ملّت ایجاد می کنند. بنابراین، اشاره به چند نکته در مورد اثر همدلی و همزبانی مردم و دولت بر توسعه ملی خالی از لطف نخواهد بود:
نقش همدلی مردم-دولت در توسعه پایدار
توسعه پایدار یک موضوع کلیدی در دنیای امروز است. بحران هایی چون وضع زیست محیطی دریاچه ارومیه، زاینده رود، دریاچه بختگان، تالاب گاوخونی، کارون و دریاچه پریشان حکایت از آن دارند که در سالهای گذشته حداقل در مقام اجرا، کمترین توجه به زیست بوم ایران شده است. مشارکت مردم به عنوان ذینفعان اصلی توسعه کشور، موجب اعمال نظر دلسوزانه ساکنان مناطق، نظارت وسیع تر و تلاش ذینفعان منطقه ای برای کاهش آسیب های پروژه های توسعه ای به زیست بوم کشور خواهد گردید.
تغییر نگاههای بخشی و منطقه ای به ملی
با همدلی مردمی، ضمن حفظ بیش از پیش وحدت و يكپارچگي سرزمين، كارآيي و بازدهي اقتصادي از طریق تفاهم ملی افزایش خواهد یافت. تنوع زبان، طبیعت و قومیت های کشور می تواند یک نقطه اتکا برای توسعه همه مناطق زیر چتر نام بزرگ ایران باشد. توسعه مبتنی بر گسترش عدالت اجتماعي، تعاد‌ل‌هاي منطقه‌اي و تأکید بر استفاده حداکثری از مزیت های نسبی با اولویت بندی بخشی و فرابخشی منابع ملی موجب استفاده حداکثری از خلاقیت ناشی از مشارکت همه بخشها و اقوام در شکوفایی کشور خواهد شد. این موضوع بایستی با هماهنگی، ارتباط روان و همدلی بین بخشی دستگاههای اجرایی بخشی و منطقه ای همراه شود.
توازن منطقه ای و آمایش سرزمین
کمبود زیرساخت ها به عنوان یک محدودیت و مشکل در دنیای رو به رشد به خصوص در کشورهای در حال توسعه مطرح می باشد. در مناطق کمتر توسعه یافته کشور، خدمت رسانی زیر ساخت ها اغلب سطح کیفی پایین و قابلیت اطمینان کمی دارند و عموما عملکرد ضعیف زیر ساخت ها به بروز چالش های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منجر می شود. سالهاست که عدم در نظر گرفتن استعدادهای منطقه ای منجر به تلاش برای سرمایه گذاری منابع محدود دولت در همه زمینه ها و در همه نقاط کشور شده است. با ورود و مشارکت مردم در توسعه زیر ساخت ها به دلیل شناخت بهتر زیست بوم، استفاده بهتری از مزیت های نسبی منطقه ای شده و با هدایت سرمایه ها در جهت درست و بر مبنای اولویت های طبیعی و اقتصادی فرایند توسعه تسریع خواهد گردید.
تأثیر همدلی در افزایش بهره وری
کیفیت ارائه خدمات زیرساخت ها توسط دولت، برخی اوقات به دلیل ظرفیت و انگیزه مدیریتی ضعیف محدود می شوند. این موضوع باعث افزایش هزینه ی زیر ساخت های می شود. مطالعات بانک جهانی، نشانگر این است که مکانیزم های مشارکت بخش خصوصی و عمومی PPP نتایج بهتری در هر دو مورد ساخت زیرساخت جدید یا ارائه خدمات در زیرساخت های موجود، خواهند داشت. به عنوان نمونه، این موضوع در انگلستان به کاهش 40 تا 50 درصدی تأخیر و هزینه های اتمام پروژه ها نسبت به پروژه های اجرا شده دولت منجر شده و در استرالیا نیز کاهش هزینه ها و زمان گزارش شده است.
افزایش منابع مالی
محدودیت منابع دولتی فقط به کشور ما محدود نمی شود. به عنوان نمونه مک کینزی تخمین می زند که برای هماهنگی با رشد تولید ناخالص داخلی پیش برنامه ریزی شده، 57 هزار میلیارد دلار در سراسر جهان برای سرمایه گذاری در زیرساخت ها از سال 2013 تا سال 2030 مورد نیاز خواهد بود. دولت ها، در سراسر دنیا، به دنبال تمهیداتی برای جلب اعتماد و مشارکت بخش خصوصی و مردمی برای افزایش منابع مالی مورد نیاز توسعه زیربناها هستند.
در کشور ما نیز منابع مالی مورد نیاز اتمام طرح های نیمه تمام ملی را حدود 400 هزار میلیارد تومان براورد کرده اند، که در برابر بودجه عمرانی سال 1394 (کمتر از 50 هزار میلیارد تومان اعتبار مصوب)، عددی قابل توجه است. از طرف دیگر، همزمانی تحریم های اقتصادی و افت کم سابقه قیمت جهانی نفت، باعث شده برای تأمین و تخصیص همین اعتبارات ناکافی دولت در مضیقه جدی قرار بگیرد.
اولویت بندی طرح های زیر بنایی، افزایش بهره وری نظام فنی اجرایی کشور و تنوع روش های تأمین مالی مهم ترین برون رفت از چالش کمبود منابع و راهکارهای اصلی توسعه زیر بناهای کشور هستند. با بسط فرهنگ همدلی و همزبانی، رقبت مردم و بخش خصوصی برای مشارکت در گسترش مکانیزمهایی مثل مشارکت عمومی- خصوصی PPP، روش ساخت بهره برداری و انتقال BOT و روش های مشابه بیش از پیش خواهد شد.
استفاده از چنین روش هایی ضمن تمرکز بر ارائه خدمات، بروز نوآوری، بهره برداری مفید از داراییها و تجهیز شدن به سرمایه مضاعف را تسهیل می کند. در این فضا، مسئولیت و پاسخگویی و در نتیجه ظرفیت های اجتماعی افزایش خواهند یافت. بنابراین، همدلی و همزبانی نه تنها کمک کننده توسعه زیرساخت های کشور است، بلکه در شرایط کنونی یکی از مهم ترین مکانیزم های توسعه کشور محسوب می شود.
کمبود منابع مالی، بهره وری پایین نظام فنی اجرایی طرح های عمرانی، عدم تناسب تعداد طرح های تملک دارایی های سرمایه ای در حال اجرا و بودجه قابل تخصیص، کمبود شدید برخی زیر ساخت ها (مانند راه آهن، شبکه های آبیاری و زهکشی و...)، پایین بودن کیفیت زیر ساخت ها (رتبه ایران در این زمینه 75 است) و محدود بودن امکانات و ساختارهای نظارت بر طرح ها نکاتی هستند که ضرورت جدی برای همکاری‌های گسترده‌ی دولت و ملّت ایجاد می کنند. بنابراین، اشاره به چند نکته در مورد اثر همدلی و همزبانی مردم و دولت بر توسعه ملی خالی از لطف نخواهد بود:
نقش همدلی مردم-دولت در توسعه پایدار
توسعه پایدار یک موضوع کلیدی در دنیای امروز است. بحران هایی چون وضع زیست محیطی دریاچه ارومیه، زاینده رود، دریاچه بختگان، تالاب گاوخونی، کارون و دریاچه پریشان حکایت از آن دارند که در سالهای گذشته حداقل در مقام اجرا، کمترین توجه به زیست بوم ایران شده است. مشارکت مردم به عنوان ذینفعان اصلی توسعه کشور، موجب اعمال نظر دلسوزانه ساکنان مناطق، نظارت وسیع تر و تلاش ذینفعان منطقه ای برای کاهش آسیب های پروژه های توسعه ای به زیست بوم کشور خواهد گردید.
تغییر نگاههای بخشی و منطقه ای به ملی
با همدلی مردمی، ضمن حفظ بیش از پیش وحدت و يكپارچگي سرزمين، كارآيي و بازدهي اقتصادي از طریق تفاهم ملی افزایش خواهد یافت. تنوع زبان، طبیعت و قومیت های کشور می تواند یک نقطه اتکا برای توسعه همه مناطق زیر چتر نام بزرگ ایران باشد. توسعه مبتنی بر گسترش عدالت اجتماعي، تعاد‌ل‌هاي منطقه‌اي و تأکید بر استفاده حداکثری از مزیت های نسبی با اولویت بندی بخشی و فرابخشی منابع ملی موجب استفاده حداکثری از خلاقیت ناشی از مشارکت همه بخشها و اقوام در شکوفایی کشور خواهد شد. این موضوع بایستی با هماهنگی، ارتباط روان و همدلی بین بخشی دستگاههای اجرایی بخشی و منطقه ای همراه شود.
توازن منطقه ای و آمایش سرزمین
کمبود زیرساخت ها به عنوان یک محدودیت و مشکل در دنیای رو به رشد به خصوص در کشورهای در حال توسعه مطرح می باشد. در مناطق کمتر توسعه یافته کشور، خدمت رسانی زیر ساخت ها اغلب سطح کیفی پایین و قابلیت اطمینان کمی دارند و عموما عملکرد ضعیف زیر ساخت ها به بروز چالش های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منجر می شود. سالهاست که عدم در نظر گرفتن استعدادهای منطقه ای منجر به تلاش برای سرمایه گذاری منابع محدود دولت در همه زمینه ها و در همه نقاط کشور شده است. با ورود و مشارکت مردم در توسعه زیر ساخت ها به دلیل شناخت بهتر زیست بوم، استفاده بهتری از مزیت های نسبی منطقه ای شده و با هدایت سرمایه ها در جهت درست و بر مبنای اولویت های طبیعی و اقتصادی فرایند توسعه تسریع خواهد گردید.
تأثیر همدلی در افزایش بهره وری
کیفیت ارائه خدمات زیرساخت ها توسط دولت، برخی اوقات به دلیل ظرفیت و انگیزه مدیریتی ضعیف محدود می شوند. این موضوع باعث افزایش هزینه ی زیر ساخت های می شود. مطالعات بانک جهانی، نشانگر این است که مکانیزم های مشارکت بخش خصوصی و عمومی PPP نتایج بهتری در هر دو مورد ساخت زیرساخت جدید یا ارائه خدمات در زیرساخت های موجود، خواهند داشت. به عنوان نمونه، این موضوع در انگلستان به کاهش 40 تا 50 درصدی تأخیر و هزینه های اتمام پروژه ها نسبت به پروژه های اجرا شده دولت منجر شده و در استرالیا نیز کاهش هزینه ها و زمان گزارش شده است.
افزایش منابع مالی
محدودیت منابع دولتی فقط به کشور ما محدود نمی شود. به عنوان نمونه مک کینزی تخمین می زند که برای هماهنگی با رشد تولید ناخالص داخلی پیش برنامه ریزی شده، 57 هزار میلیارد دلار در سراسر جهان برای سرمایه گذاری در زیرساخت ها از سال 2013 تا سال 2030 مورد نیاز خواهد بود. دولت ها، در سراسر دنیا، به دنبال تمهیداتی برای جلب اعتماد و مشارکت بخش خصوصی و مردمی برای افزایش منابع مالی مورد نیاز توسعه زیربناها هستند.
در کشور ما نیز منابع مالی مورد نیاز اتمام طرح های نیمه تمام ملی را حدود 400 هزار میلیارد تومان براورد کرده اند، که در برابر بودجه عمرانی سال 1394 (کمتر از 50 هزار میلیارد تومان اعتبار مصوب)، عددی قابل توجه است. از طرف دیگر، همزمانی تحریم های اقتصادی و افت کم سابقه قیمت جهانی نفت، باعث شده برای تأمین و تخصیص همین اعتبارات ناکافی دولت در مضیقه جدی قرار بگیرد.
اولویت بندی طرح های زیر بنایی، افزایش بهره وری نظام فنی اجرایی کشور و تنوع روش های تأمین مالی مهم ترین برون رفت از چالش کمبود منابع و راهکارهای اصلی توسعه زیر بناهای کشور هستند. با بسط فرهنگ همدلی و همزبانی، رقبت مردم و بخش خصوصی برای مشارکت در گسترش مکانیزمهایی مثل مشارکت عمومی- خصوصی PPP، روش ساخت بهره برداری و انتقال BOT و روش های مشابه بیش از پیش خواهد شد.
استفاده از چنین روش هایی ضمن تمرکز بر ارائه خدمات، بروز نوآوری، بهره برداری مفید از داراییها و تجهیز شدن به سرمایه مضاعف را تسهیل می کند. در این فضا، مسئولیت و پاسخگویی و در نتیجه ظرفیت های اجتماعی افزایش خواهند یافت. بنابراین، همدلی و همزبانی نه تنها کمک کننده توسعه زیرساخت های کشور است، بلکه در شرایط کنونی یکی از مهم ترین مکانیزم های توسعه کشور محسوب می شود.
