متن سخنرانی دکتر روانشادنیا با موضوع چالش ها و فرصت های مهندسی کشور

دکتر مهدی روانشادنیا، عضو هیأت علمی دانشگاه و عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان تهران درکنفرانس بین المللی مهندسی عمران در دانشگاه تهران به چالش های مهندسی و فرصت های پیش روی آن اشاره کرد و گفت:

چالش های مردم در برابر موضوعات مهندسی

در کشور ما دو چالش جدی در زندگی روزمره وجود دارد که مستقیما با مهندسی در ارتباط است. یکی از این چالش ها، «قابلیت زیست» است که متاسفانه به دلیل انواع آلایندگی های زیست محیطی تحت تأثیر قرار گرفته است. حدود 40 درصد از آلودگی‌ های انسانی از آلاینده‌های ناشی از ساخت و ساز ناشی می شود و زندگی کردن را در اکثر شهرهای کشور به خصوص شهرهای بزرگی مانند تهران مشکل کرده است.

این عضو هیات علمی دانشگاه ادامه داد: این مسئله در سال های گذشته از طریق افزایش ظرفیت تولید صنایع آلاینده و اصراف در مصرف تشدید شده است. برای مثال، تولید سیمان در کشور از 15میلیون تن به نزدیک 90 میلیون تن رسیده است. این موضوع در مورد فولاد، وسایل نقلیه و انواع آلاینده‌ها هم صدق می کند. شاخص‌های دیگر زیست پذیری هم به همین ترتیب در وضعیت مناسبی قرار ندارد.

وی «قابلیت جابه جایی» را از دیگر چالش های زندگی روزمره برشمرد و گفت: در حال حاضر ما با این چالش در  تمام شهرهای کشور و به خصوص شهرهای بزرگ مواجه هستیم. در بعضی از شهرها به دلیل ضعف برنامه‌ریزی‌های انجام شده، ایستگاه راه آهن در یک منطقه قرار دارد، فرودگاه ما در منطقه دیگری و هر دو اینها به مترو وصل نیستند بنابراین، مدهای حمل و نقل متعددی که داریم به هم مرتبط نیستند. از این رو "قابلیت جابه جایی» در بین شهرهای ما مشکل جدی ایجاد کرده است، که به عبارتی جابجایی انسان و کالا به ویژه در حمل و نقل ترکیبی در کشور دشوار است.

چالش های مهندسان

روانشادنیا افزود: اگر پس از دیدگاه مردم که بهره بردار ساخت و سازهای ما مهندسان هستند، از دیدگاه مهندسان به موضوع نگاه کنیم با چند چالش دیگر در حوزه مهندسی مواجه می شویم. این موضوع با یک جست و جوی ساده در گوگل برای همه ما روشن می شود. به گونه ای که اگر در گوگل کلمه «مهندسی» را  به فارسی جست و جو کنیم، حدود 80درصد این جست و جوی صفحه اول در مورد بیکاری مهندسان و موارد مشابه آن است.

وی به دلیل بیکاری مهندسان اشاره کرد و گفت: تعداد مهندسان ما در سال‌های گذشته افزایش پیدا کردند و ما به ازاء هر 10هزار نفر جمعیت در کشور بیش از 50 مهندس داریم که این عدد از نُرم جهانی بسیار بالاتر است. همچنین، سالانه نزدیک 240 هزار مهندس از دانشگاه‌های کشور فارغ التحصیل می‌شوند که ما را بعد از کشورهای چین، هند، آمریکا و روسیه  به لحاظ تعداد مهندس در رتبه پنجم در سطح جهانی و به نسبت جمعیت در رتبه اول قرار می دهد.

روانشادنیا با بیان اینکه تعداد زیادی از این مهندسان در رشته های مهندسی کامپیوتر، عمران و معماری تحصیل می کنند، اظهار کرد: در سال‌های گذشته، ساخت و ساز در کشور در بخش ساختمان و پروژه‌های عمرانی غیر ساختمانی روند رو به کاهشی را شاهد بوده است. طبق آمار «سازمان مدیریت برنامه ریزی کشور» رقم ثابت سال 1376، رقم بودجه‌های عمرانی کشور در 5 سال گذشته مدام رو به کاهش بوده است.

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران از ساخت120 میلیون متر مربع، ساختمان سازی خبر داد و گفت: ساخت و ساز شهری ما به کمتر از 70 میلیون متر مربع در سال رسیده است که این هیچ تناسبی با افزایش تعداد مهندسان ما ندارد.

وی چالش دیگر خدمات مهندسی در کشور را تغییر سلسله مراتب اجرای پروژه های عمرانی به جهت تغییر تحصیلات عنوان کرد و گفت: این موضع باعث شد بسیاری از کارگاه‌های ما با کمبود تکنسین و کارگر ماهر مواجه شوند چرا که مهندس به عنوان کسی که مدرک مهندسی دارد رو به افزایش است اما تکنسین و کارگر ماهر بسیار کم و محدود است.

نگاه ما به مهندس و مهندسی باید دچار تغییر جدی شود

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه نگاه ما به مهندس و مهندسی باید دچار تغییر جدی شود، گفت: برای تحقق این تغییر باید وارد فضاهای جدیدی شویم که تا به حال به آن فکر نکرده بودیم و یا کمتر به آن اندیشیده بودیم. 80درصد از دانشجویان ما در بیست رشته تحصیلی مشغول تحصیل هستند. این اتفاق به دلیل فضایی است که در سال‌های گذشته در کشور ایجاد شده است. قطعا باید رشته‌های بین رشته‌ای و جدید توسعه پیدا کنند تا کسانی که انتخاب رشته می‌کنند برای ورود به رشته‌های جدید ترغیب شوند. در رشته مهندسی عمران گرایش‌های متعددی در دنیا وجود دارد که ما به آنها توجه نکرده ایم. درحالی که بسیاری از این رشته ها نیاز آینده ما خواهند بود.

فرصت های خدمات مهندسی

وی به فرصت های خدمات مهندسی اشاره کرد و گفت: راه آهن های سریع السیر با سرعت بالای 300 کیلومتر یکی از این فرصت ها است. اما یکی از فقیر ترین کشورهای دنیا در حوزه راه آهن هستیم. بنابراین راه آهن به خصوص راه آهن‌های سریع السیر یکی از زمینه‌هایی است که در آینده به آن توجه زیادی خواهد شد و روسازی های جدید نیز چه در راه، چه در راه آهن و چه در فرودگاه بیش از پیش مورد نیاز هستند. تجهیزات سامانه های حمل و نقل هوشمند نیز از زمینه های رو به توسعه مهندسی هستند.

این عضو هیات علمی دانشگاه بیان کرد: متاسفانه علی رغم اینکه در سال‌های گذشته ظرفیت گسترده ای در سدسازی ایجاد کردیم و همانگونه که وزیر محترم نیرو در سال گذشته اعلام کردند که دو و نیم برابر ظرفیت آبی کشور، سد ساخته شده است و از لحاظ زیر ساخت فیزیکی مسئله نیاز به خدمات وجود ندارد. اما نگاه‌ها از حرکت سخت افزاری به بخش سد به بخش مدیریت منابع آبی یا نگاه نرم افزاری حرکت می‌کند که این موضوع نیز یکی از شاخص‌هایی است که باید به آن توجه کرد و همچنین توسعه شبکه های آبیاری و زهکشی و بهبود سیستم های موجود برای ارتقا بهره وری در آینده باید بیش از پیش مورد توجه قرار دهند.

فرصت ها در بخش مهندسی ساختمان

این عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسی با بیان اینکه موضوع «ساختمان‌های هوشمند» در آینده در بحث ساختمان‌های شهری حاکم خواهد شد، گفت: «ساختمان‌های هوشمند» محل تلاقی چند تخصص مهندسی عمران، معماری، برق و مکانیک است. همه این تخصص ها در کنار هم می‌توانند یک ساختمان هوشمند را ایجاد کنند. ساختمان هوشمند صرفا در زمان بهره برداری منظور نیست بلکه کلیه فرایندها را از زمان طراحی تا زمان اجرا تا زمان بهره برداری و حتی زمان تخریب سازه‌هایی که ما با آن مواجه هستیم را در بر می گیرد. بنابراین ساختمان‌های هوشمند یک بازار رو به رشد به معنی عام کلمه را در کشور خواهند داشت.

وی ضمن بیان اینکه دیدگاه این ساختمان‌ها باید به سمت پایداری زیست محیطی باشند، به سه رویکرد(Reduce, reuse, recycle) اشاره کرد و گفت: این رویکرد ها در دنیا به 3Rشناخته می‌شوند و باید آنها را در مصالح ساختمانی خود جدی بگیریم و به سمتی حرکت کنیم تا حداقل مصرف انرژی را در ساختمان‌هایمان داشته باشیم. بنابراین، سعی کنیم از انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده کنیم و از انرژی و منابع در بازیافت آن استفاده های لازم را داشته باشیم.

روانشادنیا به زمینه های رو به رشد صنعت ساختمان اشاره کرد و گفت: مدل سازی اطلاعات ساختمان یا BIMکه زمینه بسیار جدیدی است، جای خودش را در دنیا حفظ کرده است. انواع مدل سازی‌های پنج بعدی و در ابعاد مختلف و بحث‌های شبیه سازی بحث‌هایی است که به خصوص در فرایند ساخت مورد توجه آینده در دنیا و در کشور ما خواهد بود.

وی افزود: در مورد اینکه چه اتفاقی برای ساختمان‌ها بعد از دوره بهره‌برداری می‌افتد بحث بازیافت را داریم که در بازیافت نخاله‌های ساختمانی متاسفانه کمترین مقدار کار ممکن در کشور انجام شده است و به زودی به یکی از چالش‌های جدی کشور بدل خواهد شد. طی یک برآورد اولیه، حدود 1/3 میلیارد دلار ارزش نخاله‌های ساختمانی است که ما سالانه در کشور دور می‌ریزیم و تقریبا کمترین استفاده را از آن می‌کنیم.  

روانشادنیا با بیان اینکه ساختمان‌ها به سمت برندینگ یا نشانهای تجاری حرکت خواهند کرد، گفت: در آینده یک ساختمان با یک نشان تجاری شناخته می‌شود و با آن نشان تجاری به قیمت بیشتری فروخته می شود. کما اینکه این اتفاق در فرانسه و کشورهای دیگر می‌افتد. در اینجا رتبه بندی ساختمان ها و شاخص‌های مختلفی مطرح می‌شود. یکی از آنها، شاخصی به نام تولید گازهای گلخانه‌ای است. یکی از این گازها، دی اکسید کربن است. در رتبه‌بندی‌هایی که در دنیا صورت می‌گیرد به یک ساختمان یک رتبه اعطا می‌شود که بر مبنای امتیازی که می‌گیرد قیمت گذاری آن تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

این عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسی با بیان اینکه ساخت ساختمان‌های معمول متاسفانه بازار آنچنانی برای مهندسان ما ایجاد نمی‌کند، اظهار کرد: باید به سمت ایجاد ساختمان‌های هوشمند، ساختمان‌های پایدار، بحث نگهداری و تعمیرات ساختمان، تخریب و بازیافت حرکت کنیم.

تعریف جدید مهندس

روانشادنیا عنوان کرد: تعریف دنیای امروز از مهندس با تعریف گذشتگان کاملا متفاوت است. در گذشته به کسی که از دانش فنی لازم برای به کارگیری تکنولوژی‌های موجود و طراحی برخوردار باشد، مهندس گفته می شد اما در تعریف جدیدی که ارئه می‌ شود؛ مهندس به کسی که یک تکنولوژی خلق کند، می گویند.

وی ادامه داد: ساخت ماشین آلات و تجهیزاتی که در صنعت می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند رویکردی است که در آینده می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. به خصوص تکنولوژی رباتیک در آینده مورد استفاده زیادی قرار خواهد گرفت. آقای دکتر خوش نویس به عنوان یک ایرانی در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی این بحث را مطرح کردند که ساخت و سازهایی که در کره ماه و کرات دیگری انجام می گیرد با مصالح آنجا به چه صورتی ‌خواهد بود.

بازار ساخت و ساز

این استاد دانشگاه بیان کرد: در مورد بازار ساخت و ساز هم تغییرات جدی در حال رخ دادن است. بازاری که ما در ساخت و ساز در سال‌های گذشته داشتیم با بازاری که در آینده خواهیم داشت کاملا متفاوت خواهد بود. ابعاد خانواده‌ها کوچک شده است. تعداد زندگی‌های فردی افزایش پیدا کرده است. بنابراین الگوی نیاز به ساخت و ساز تغییر کرده است. در سال گذشته 5/1 میلیون کودک به دنیا آمده اند. از این رو توجه به نونهالان و خردسالان در ساخت و سازهای آینده در کشور می‌تواند بازار خوبی باشد.  در یک افق 10 تا 15 ساله ساخت و ساز در بازار مربوط به سالمندی اهمیت خودش را پیدا خواهد کرد.

روانشادنیا گفت: مفهوم مهندسی و معنی که ما در گذشته با آن مواجه بودیم مفهوم محدودی را شامل می‌شد که در تداخل با حوزه‌های جدید، تغییر پیدا کرده است. امروز مهندسان ما با تداخل جدی در مقابل با حوزه‌های جدید مواجه هستند. مهندسان ما با مشکلات جدی با حوزه‌های مختلف کسب و کار مواجه هستند. وقتی صحبت از ساخت و سازهای مشارکتی یا PPPها و انواع روش‌های تامین مالی جدید می‌کنیم مهندسان ما برای آینده با توجه به توان اندک دولت، روند قیمت نفت و روند جمعیت کشور حتما به این سمت خواهند رفت که با انواع شیوه‌های تامین ملی آشنا شوند.

آینده مهندسی

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران بیان کرد: در دنیا به امید اینکه مهندسان آینده برای فرصت‌های آینده آماده باشند به دنبال تغییر سرفصل‌های آموزشی مهندسی هستند. در آینده صرفا دانستن علوم پایه و مهندسی و دانستن تحلیل سازه‌ها، مقاومت مصالح، طراحی بتونی و فولادی کفایت نمی‌کند. بنابراین، چون با جامعه کار می‎‌کنند حوزه جدیدی را به نام حوزه علوم انسانی و هنر تعریف کردند. مهندسان  باید از جامعه شناسی مطلع باشند چرا که برای جامعه می‌سازند. این گروه به دلیل اینکه با طبیعت در ارتباط هستند باید علوم طبیعی و محیط زیست را بدانند. باید بدانند که ردپای زیستی در کشور چیست و متاسفانه ما چه شرایطی داریم. مهندسان آینده ما باید با اقتصاد، کسب و کار، بازاریابی، تجارت بین الملل و امثالهم آشنا باشند.